Lazia Theması ve Osmanlı Devleti’nde Lazistan Sancağı

1204’te Pazar ilçesinden Batum’a kadar uzanan topraklarda kurulan Laz Theması(bölgesi),bölgenin Osmanlı yönetimine girmesinden sonrada değişik bir adla devam etti.1519 da Yavuz Sultan Selim döneminde Batum’un da dahil edilmesiyle Trabzon Eyaleti(bölgesi)haline getirildi.

1640 yılında bölgeyi dolaşan Evliya Çelebi’ye göre, Trabzon eyaletinin beş sancağı(ili) bulunuyordu. Bunlardan birisi de Lazistan idi. Lazistan’ın o zamanki merkezi Gönye(Gonio) idi. Kazaları ise, Atina, Sumla Viǯe ve Ark’abi idi. Koch ise 15 Laz derebeyliği saymaktaydı: Atina, Bulep, Art’aşeni, Viǯe, Ǩapiste, Arkabi, Kisse, Xopa, Maǩriali(Noğedi), Gonio, Batumi, Maradidi, Perlevani, Çxala. Resmi olarak 1851’de Acara çevresi (Batum), Yukarı Guria ile birlikte kurulmuş olan Lazistan Sancağına bağlandı. Batum, 1878 yılına kadar Lazistan Sancağının merkezi idi. 93 Harbi’nden sonra Batum Rusya’ya bırakılınca, Batum’daki Lazlar Osmanlı’ya göç ettiler ve Lazistan’ın başkenti Rize’ye taşındı.

20 Nisan 1924’te Lazistan Sancağının yerine Rize ili kuruldu.

Lazistan kelimesi Farsça bir kelimedir. Lazlar için Yunanca “Λάσοι”(Lazi) olan adlandırmayı Farslar(İran-Pers-Sasani) da kullanmışlardır. Bizanslılar, Lazların ülkesi anlamına gelen “Lazika-Lazica” kelimesi,Farsça “Lazistan“ anlamına gelir. Farsça etimolojisi ise “Lazi+istan” Türkçesi ile (Laz+eli, ülkesi) anlamına gelir.

Pers İmparatorluğu’nun kaynaklarında Lazika, Lazistan olarak geçmiştir. Gürcü kaynaklarına ise Egrisi olarak geçmiştir. "-eti" son eki Gürcüce ’de ülkesi, eli, yurdu anlamına gelir. Gürcüler etnik olarak Lazların yaşadığı bölgeye “Ç’aneti” yahut “Lazeti” ismini vermişlerdir. Lazlar ise kendi ülkelerini tanımlamak için “Lazona” tabirini kullanırlar. Gürcülerin kullandığı bu Ç’aneti etnik kavramı Trabzon ile Hopa Karadeniz kıyılarını simgeliyordu.

Kaynaklar.

Rize'nin Tarihçesi T.C. Rize Valiliği

Şemseddin Sami, Fahrettin Çiloğlu, (çev. Sad.) Lazlar ve Lazistan, aktaran: Çveneburi Kültürel Dergi, sayı 2-3 Mart-Haziran 1993

Ali İhsan Aksamaz "Dil Tarih Kültür Gelenekleriyle Lazlar" Sorun Yayınları-Tarih-Kültür Dizisi (2000),

M.Recai Özgün, Lazlar, Chiviyazıları