Lazca Nasıl Bir Dildir ?

Lazca bir güney kafkas dilidir. Türkiye'nin Kuzey Doğusu'nda konuşulur. Müstakil bir dildir ve bir başka dilin şivesi değildir.

LAZCA NASIL BİR DİLDİR?

Lazca, Güney Kafkas Dil Ailesi’nin üyesidir. Lazca ile birlikte Megrelce, Svanca ve Gürcüce bu dil ailesinin diğer üyeleridir. Bu diller arasında Lazca ve Megrelce, temel düzeyde karşılıklı anlaşma olanağı bulunan Antik Kolkis dilinin zaman içinde ikiye ayrılmış kollarıdır.

Lazca, Türkiye’nin Doğu Karadeniz Bölgesi’nde; Rize ilinin Pazar (Atina), Ardeşen (Art’aşeni), Çamlıhemşin (Vica) ve Fındıklı (Vitze) ilçelerinde, Artvin ilinin Arhavi (Arkabi), Hopa (Xopa), Kemalpaşa (Noğedi) ve Borçka (Boçxa) ilçelerinde konuşulmaktadır. Ayrıca, 93 Harbi sürecinde çok sayıda Laz köyü tamamen boşalmış olsa da Batum şehri ve bağlı bazı köylerde de Lazca konuşulmaya devam etmektedir.

93 Harbi olarak bilinen, 1877-78 Osmanlı-Rus savaşından dolayı Batum-Hopa-Borçka üçgeninden çok sayıda Laz aile Marmara Bölgesi’ne göç etmiştir. Bu göçler sonucunda İzmit, Sapanca, Düzce, Akçakoca, Bursa, Bolu, Karamürsel, Yalova ve civar bölgelerde Laz yerleşimleri oluşmuştur. 93 Harbi muhaciri Lazların yaşadığı bu bölgelerde, özellikle yaşlı kuşak arasında Lazca varlığını sürdürmektedir.

Lazcanın temel olarak iki şivesinden bahsetmek mümkündür. Bunlar Fındıklı, Arhavi, Hopa ve Borçka’da konuşulan Lazcayı kapsayan Lazcanın doğu şivesi ile Pazar, Ardeşen ve Çamlıhemşin’de konuşulan Lazcayı kapsan batı şivesidir. Marmara Bölgesi’ndeki Lazlar arasında ise Lazcanın doğu şivesi içinde yer alan Hopa şivesi hâkimdir. Lazcadaki şive farklılıkları karşılıklı anlaşmayı engelleyecek düzeyde değildir.

LAZCA NASIL BİR DİLDİR?

Lazca 35 harften oluşan Latin temelli bir alfabe ile yazılabilen, zengin bir kelime hazinesi ve anlatım gücü olan sistemli bir dildir. Pek çok dilde istisna olarak tanımlanan kural dışı yapılan Lazcada neredeyse yoktur. Lazcanın bazı temel özelliklerinden bahsedecek olursak;

1. Lazca bir fiil kökünün başına ve sonuna (Örn. Ok’o.v.i.sinap.am.t), bazı durumlarda ise fiil kökünün ortasına ek ya da ekler gelebilir (Örn. K’i.k’.tx.um).

2. Çekimli bir fiilde, özne ve nesne aynı anda bulunabilir (Örn. g.dzirem). Yani, eylemi yapan ve eyleme maruz kalan aynı fiil yapısı içinde bulunur.

3. Bir eylem, kimsenin yararına olmadan nötr bir şekilde ifade edilebilir. (Örn. p’.ç’ar.um)

Bir eylem öznenin yani eylemi yapan şahsın yararına olabilir. (Örn. i. ç’ar.ams)

Bir eylem, nesnenin ya da bir başkasının yararına (Örn. u. ç’ar.ams) gerçekleşebilir.

4. Hemen hemen bütün fiillerin başına fiil yöneki gelebililir (Örn. golo.vulur). Yönekleri fiilin hangi yönde devam ettiğini gösterir.

5. Lazca fiilin türüne göre (durum ya da hareket fiili oluşu, nesne alıp almaması gibi) üçüncü şahıs özneler yalın halde (Örn. Bere: çocuk), ergatif halde (-k) (Örn. Berek: çocuk tarafından) ya da datif halde (-s) (Örn. Beres: çocuğa) olabilmektedir.

6. Ayrıca, fiilin en başına cümlenin anlamını güçlendiren, kesinlik katan “ho, ko, do, menda gibi” ekler/sözcükler (Örn. ko.moxtu) gelebilmektedir.

Bütün bu özellikler Lazcanın fiiller bakımından anlatım günü zengin bir dil olduğunu göstermektedir.

LAZCA ANADİL EĞİTİMİNİN TARİHİ

İlk Lazca ders kitapları İskender Tzitaşi tarafından hazırlanmıştır. Tzitaşi, 1929 yılından itibaren Sovyetler Birliği’nde, Latin temelli Laz alfabesini hazırlamış, devamında Lazuri Alboni: Lazca alfabe kitabı, Çkuni Ç’ara: Lazca okuma kitabı, Ok’itxuşeni Supara : Lazca hayat bilgisi kitabı ve Oxesap’uşi Supara : Lazca matematik kitabı adını taşıyan kitapları yayınlamıştır. Bu kitaplar, Lazca eğitimin veren okullarda okutmuştur. Ne yazık ki, bu süreç 1938’de Tzitaşi’nin Tiflis’te kurşuna dizilerek infaz edilmesi ile son bulmuştur.

Lazların tarihindeki ikinci anadil dersi deneyimi ise Eylül 2013 yılında Türkiye’de, Milli Eğitim Bakanlığına bağlı okullarda başlamıştır. Laz Enstitüsü tarafından hazırlanan müfredatın kabulü ile Rize’nin Fındıklı ilçesinde ilk seçmeli Lazca dersi okutulmaya başlanmıştır. Milli Eğitim Bakanlığı ve Laz Enstitüsü arasında yapılan protokol gereği, Laz Enstitüsü ortaokul 5, 6, 7 ve 8. sınıflarda okutulmak üzere Lazuri 5, Lazuri 6, Lazuri 7, Lazuri 8 adlarını taşıyan ders kitaplarını hazırlayarak Bakanlığa teslim etmiştir. Eylül 2013 yılından itibaren özellikle Doğu Karadeniz’de Lazca konuşulan ilçelerde seçmeli Lazca dersi sınıfları açılmıştır.